Gezien de financiële uitdagingen waar gemeenten in het ravijnjaar 2026 voor staan is het ArcGIS-platform een verstandige keuze. Het past in de strategie om in het ICT-domein kosten te beperken en financiële risico’s te minimaliseren. In het bijzonder (de overstap naar) een SaaS-only model op basis van een meerjarencontract geeft gemeenten de kans om beheerlasten te verlagen, kosten voorspelbaarder te maken en flexibel in te spelen op toekomstige ontwikkelingen. Daarnaast biedt ArcGIS Online kansen voor software-rationalisatie. Het maakt dat gemeenten minder afhankelijk zijn van verschillende puntoplossingen van diverse leveranciers en zo efficiënter en kostenbewuster kunnen werken.
Wat is er aan de hand?
In 2026 worden gemeenten geconfronteerd met het zogenaamde ‘ravijnjaar’, waarin zij te maken krijgen met een aanzienlijke financiële tegenvaller door het wegvallen van (extra) inkomsten vanuit de Rijksbegroting. Zelfs met de middelen die recent via de Voorjaarsnota beschikbaar zijn gemaakt, moeten gemeenten nog steeds forse tekorten zelf opvangen. De mogelijkheden die gemeenten hebben op dit vlak zijn minimaal. Het gaat om grote bedragen en de vrije beleidsruimte in de begroting is beperkt. Kosten van ICT, waaronder softwarelicenties, kunnen in beeld komen. Besef dan wel dat deze kosten, hoewel ze soms fors lijken, in verhouding tot de totale financiële opgave gering zijn. Echter, een andere kijk op de kosten en de waarde van software biedt wel degelijk structureel perspectief.
Het ‘ravijnjaar’ 2026 – oorzaken en gevolgen
De afgelopen jaren hebben gemeenten extra geld ontvangen via het Gemeentefonds, onder andere om taken die vanuit het Rijk zijn overgeheveld uit te voeren. Dit gaat om taken zoals de Jeugdzorg, Wmo en andere sociale voorzieningen. Vanaf 2026 vervalt een groot deel van deze tijdelijke extra financiering, waardoor de inkomsten plotseling fors dalen. Ook is er tegenwoordig een andere systematiek van toepassing, waarbij de financiering van de gemeenten is gekoppeld aan de uitgaven van het Rijk. Wanneer het Rijk meer uitgeeft, krijgen gemeenten automatisch meer geld en vice versa. In 2026 dalen de rijksuitgaven, wat betekent dat ook het gemeentefonds krimpt. Gemeenten hebben in de afgelopen jaren nieuwe verplichtingen gekregen, zoals extra taken in de zorg en woningbouw. Veel van deze taken zijn structureel, maar de financiering was tijdelijk. Hierdoor ontstaan structurele tekorten in gemeentelijke begrotingen.
De gevolgen van het ravijnjaar zijn fors. Om het gat te kunnen dichten moeten gemeenten bezuinigen op lokale voorzieningen zoals bibliotheken, sportverenigingen en culturele instellingen. Er zal minder geld zijn voor zorg en welzijn, wat kan leiden tot langere wachttijden en versobering van diensten. Inwoners worden geconfronteerd met hogere lasten door verhogingen van de OZB (onroerendezaakbelasting) en andere gemeentelijke heffingen. Door gebrek aan investeringsruimte vertragen infrastructuurprojecten (wegenaanleg, rioleringen, vergroening, klimaatadaptatie) en woningbouw. Tot slot is er ook minder geld voor digitalisering en innovatie, terwijl gemeenten juist efficiënter moeten werken.
ArcGIS – SaaS Only
Vanuit financieel perspectief kent een SaaS-model aantrekkelijke voordelen waar het gaat om kostenbeheersing. Om te beginnen is dat de voorspelbaarheid. Gemeenten hoeven geen grote eenmalige investeringen meer te doen in hardware en software. De kosten van vaste jaarlijkse abonnementen vergemakkelijken de budgettering. Gemeenten kunnen eenvoudig op- of afschalen afhankelijk van de behoeften, waardoor er geen onnodige kosten worden gemaakt. On-premise systemen vereisen periodieke, vaak kostbare upgrades. Bij SaaS zijn updates en onderhoud inbegrepen en worden uitgerold zonder tussenkomst van de beheerder of gebruiker. De grootste impact bij een SaaS-model is de vermindering van beheerlasten en de operationele kosten. Er is geen eigen infrastructuur nodig in de vorm van fysieke servers of datacenters, wat besparingen oplevert op IT-personeel en hardware.
Steeds belangrijker zijn beveiliging en compliance.
Het belang van optimaal beveiligde ICT-voorzieningen is evident. Beveiliging en compliance worden steeds complexer en duurder. Bij SaaS-modellen zorgen de softwareleveranciers voor automatische updates en beveiligingspatches, waardoor gemeenten geen risico lopen op verouderde of onveilige systemen. SaaS-leveranciers investeren heel veel in sterke beveiligingsmaatregelen en certificeringen, wat vaak verder gaat dan wat individuele gemeenten kunnen realiseren. En softwareleveranciers zorgen ervoor dat hun SaaS-diensten voldoen aan wettelijke eisen zoals de AVG, waardoor de gemeente minder risico loopt op non-compliance.
SaaS-oplossingen versterken efficiëntere samenwerking.
Via de cloud kunnen medewerkers altijd en overal inloggen, wat hybride werken en samenwerking tussen gemeenten of met andere organisaties zoals woningcorporaties of de provincie vergemakkelijkt. Betere integratiemogelijkheden via API’s en koppelingen met andere systemen, maken efficiënte gegevensuitwisseling en automatische werkprocessen mogelijk. Denk aan de samenwerking tussen gemeente en aannemers bij beheer en onderhoud van de openbare ruimte.
Samenwerken aan de maatschappelijke opgaven
Misschien wel de grootste toegevoegde waarde van het ArcGIS platform ligt in de mogelijkheden voor het datagedreven samenwerken aan de grote maatschappelijke opgaven. Immers, bij vrijwel alle opgaven gaat het om locaties en gemeenten spelen een centrale rol in het samenbrengen en afwegen van alle claims op de beschikbare schaarse ruimte.
De toekomstbestendigheid met doorontwikkeling en innovatie is voorzien.
Esri verbetert de ArcGIS SaaS-oplossingen continu zonder dat gemeenten extra hoeven te investeren in nieuwe softwareversies. Gemeenten ontlopen zo het risico vast te zitten aan verouderde technologie die moeilijk en duur is om te onderhouden.
ArcGIS – User Type Model
Moderne software kent in plaats van één standaard type licentie steeds vaker een zogenaamd Named User Type Model. Verschillende soorten gebruikers (user types) worden binnen een systeem of applicatie gecategoriseerd op basis van hun behoeften, gedrag of rollen. Dit helpt bij het ontwerpen van systemen, interfaces en functionaliteit die beter aansluiten op de gebruikers en de werkprocessen.
Het User Type Model van ArcGIS (online) biedt verschillende voordelen voor gemeenten. Gemeenten betalen alleen de functionaliteit die ze nodig hebben in plaats van een dure ‘all-in’ licentie. Dat bespaart kosten maar is ook flexibel. Men kan via het portaal licenties dynamisch toewijzen en aanpassen op basis van veranderende behoeften. Gebruikersrollen zorgen ervoor dat medewerkers toegang krijgen tot precies de juiste functionaliteit. Heel efficiënt. Basisgebruikers (Viewers) kunnen alleen gegevens bekijken zonder onnodige kosten voor geavanceerde tools. Geavanceerde gebruikers (Creators of GIS-professionals) krijgen volledige toegang tot bewerkings- en analysetools. Andersom kunnen Viewers, Contributors, Editors en Creators efficiënt samenwerken zonder technische barrières.
ArcGIS Enterprise Agreement (meerjarencontract)
Onder een Enterprise Agreement sluit een gebruikersorganisatie, bijvoorbeeld een gemeente, een meerjarencontract voor een bundel aan ArcGIS software-abonnementen. Voor de gemeente heeft dat verschillende voordelen. Om te beginnen de budgetzekerheid, waarbij gemeenten naast lagere tarieven ook profiteren van de voorspelbare kosten. Er zijn minder administratieve lasten, omdat er geen jaarlijkse contractonderhandelingen nodig zijn en de facturatie daardoor eenvoudiger is. Langdurige zekerheid over softwaretoegang en ondersteuning is ook van belang uit oogpunt van strategische continuïteit en partnership.
Software-rationalisatie met ArcGIS Online
Veel gemeenten gebruiken een verscheidenheid aan gespecialiseerde software voor ruimtelijke analyses, assetbeheer en informatievoorziening. Er zijn bij gemeenten niet zelden tientallen (kleinere) applicaties en systemen in gebruik voor specifieke toepassingen met een geografisch aspect – een kaartcomponent. ArcGIS Online als SaaS-oplossing biedt kansen om het aantal losse puntoplossingen te verminderen en functionaliteit te consolideren binnen één geïntegreerd platform.
Sommige gemeenten gebruiken op de afdeling voorlichting aparte software om kaarten en geografische data te publiceren op websites. ArcGIS Online kan dit prima vervangen met eenvoudige webapps, StoryMaps of met ArcGIS Hub, waardoor een extra publicatieplatform overbodig is. Voor openbaar gepubliceerde informatieproducten is dit zonder extra kosten. Gemeenten gebruiken verschillende applicaties voor de ondersteuning van het beheer van de openbare ruimte, zoals groenbeheer, wegenonderhoud en riolering. ArcGIS Online biedt mogelijkheden via ArcGIS Field Maps en Survey123 om assetregistratie en inspecties in één omgeving te bundelen. Vrijwel elke gemeente heeft een extern meldsysteem waarmee inwoners incidenten en klachten over bijvoorbeeld zwerfafval, kapotte lantaarnpalen of gevaarlijke situaties kunnen melden. ArcGIS Online kan dit proces volledig faciliteren, inclusief (interne) dashboards voor management en rapportagedoeleinden en voorspellende modellen waarmee het aantal klachten verminderd kan worden. ArcGIS Online kan naadloos worden geïntegreerd met Microsoft Power BI. Als laatste en misschien wel belangrijkste voorbeeld van software rationalisatie moeten Digital Twin toepassingen genoemd worden. Digital Twins zijn 3D omgevingen voor integrale datavisualisatie, analyse en simulatie. Functionaliteit die standaard in ArcGIS Online aanwezig is. Samen met de 3D content in de Levende Atlas beschikken alle gemeenten over een basis Digital Twin.
De eerlijkheid gebiedt wel te vermelden dat rationalisatie ook gepaard gaat met eenmalige transitiekosten. Maar onder de streep zal vermindering van het aantal softwareproducten, contracten en leveranciers structureel voordeliger uitpakken.
Conclusie
De overstap naar een SaaS-only model biedt gemeenten een kans om kosten voorspelbaarder te maken, beheerlasten te verlagen en flexibel in te spelen op toekomstige ontwikkelingen. De combinatie van software-rationalisatie met ArcGIS Online, een named user type model en een meerjarencontract zorgt voor efficiëntie en kostenbeheersing. Gezien de financiële uitdagingen in het ravijnjaar 2026 is dit een strategische keuze om kosten te spreiden en financiële risico’s te minimaliseren. Wij staan klaar om een plan op maat te ontwikkelen en de gemeente te ondersteunen bij deze transitie. Graag gaan wij met u in gesprek over de specifieke behoeften en mogelijkheden binnen uw gemeente. Neem contact met mij op.
