06 mei 2021
"De energietransitie is uiteindelijk een ruimtelijk vraagstuk"
Nederland is verdeeld in 30 energieregio’s die ieder een eigen RES (Regionale Energiestrategie) moeten formuleren, waarin ze aangeven hoeveel duurzame energie in 2030 in die regio met zon en wind wordt opgewekt. De provincie Noord-Holland heeft voor haar twee RES-regio’s zelf een viewer ontwikkeld met GeoWeb om een beter overzicht te krijgen over alle relevante gegevens in een gebied. Daarmee kunnen de gemeenten, provincie en de waterschappen de discussies over zoekgebieden voor zonne- en windenergie beter faciliteren. Wies Thesingh, programmamanager RES Noord-Holland Noord, Marco Berkhout, programmamanager RES Noord-Holland Zuid en Timo Kamminga, coördinator en adviseur ruimtelijke data bij Provincie Noord-Holland, zijn enthousiast over de mogelijkheden van het systeem.
RES-viewer
Marco: "Iedereen weet dat het situeren van energie opwekprojecten - zonneparken of windmolens - maatschappelijk vaak tot veel onrust leidt. Als RES-regio kiezen wij er daarom bewust voor om alle stappen in dat proces openbaar te maken. Alle stukken die ontwikkeld zijn, inclusief geografische informatie, staan op onze websites van Energieregio Noord-Holland Noord en Noord-Holland Zuid. We willen geen achterkamertjesdynamiek; we willen bewoners betrekken en optimaal informeren. Een geografische PDF op een website is echter vrij statisch. In een viewer kun je er veel meer informatie achter hangen. In een bepaald zoekgebied krijg je inzicht of er projecten voor zon of wind gepland zijn, maar ook bijvoorbeeld of er al een vergunning is verleend en of er al initiatieven zijn. Dat geeft inzicht aan alle betrokkenen. Transparantie vinden wij heel belangrijk. Je moet als overheid betrouwbaar zijn en laten zien hoe je gekomen bent tot waar je bent."
Monitoring en rapportages
Wies: "Niet alleen het actuele beeld is zichtbaar, maar ook alle documenten die we in het proces hebben opgeleverd, staan op de websites van de twee energieregio’s en zelfs gesprekken die we gevoerd hebben. Het is allemaal terug te vinden. En vanuit die informatie klik je door naar de RES-viewer, de StoryMap die het voorproces beschrijft of naar de laatste versie van de RES zelf. In het begin dacht ik dat de viewer vooral hielp om alles transparant te maken. Maar het is veel meer dan dat. De RES wordt elke twee jaar geactualiseerd. De viewer helpt om de besluitvorming van de RES niet zo vast te pinnen op die twee jaar. Tussendoor gebeurt er ook van alles en dat krijgt een plekje in de viewer. Dat geeft wat lucht bij de besluitvorming rondom de RES en geeft ruimte aan het dynamische proces van de RES."

Groeimodel van de RES
"Het is een groeimodel; de komende jaren moet die informatie steeds verder verrijkt en geactualiseerd worden. Dat is het idee. Dan krijg je uiteindelijk ook historische gegevens, hoe zo'n zoekgebied zich heeft ontwikkeld. En voor de toekomst wordt monitoring heel belangrijk. We zien namelijk nog veel ontwikkeling voor ons. Tal van vragen zullen nog opkomen en beantwoord worden. Bijvoorbeeld: Hoe gaat het met de uitvoering van deze gebieden? Hoeveel staat er al? Moeten we ergens iets gaan aanjagen of loopt alles volgens planning? En met monitoring kun je ook rapportages draaien. Voor hoeveel zoekgebieden hebben we al initiatieven bijvoorbeeld? En hoeveel vergunningen zijn er? Hoeveel terawattuur staat er al? Hoeveel zoekgebieden hebben een knelpunt in het elektriciteitsnetwerk? En waar is dat dan dat? Dat soort informatie gaat ons heel erg helpen."
Informatie over de zoekgebieden
Maar de eerste functie van de viewer is toch vooral: optimale informatie bieden over de zoekgebieden en daarmee de gesprekken objectiveren. Marco: "Je wilt binnen een bepaald zoekgebied de beste plek vinden om ook daadwerkelijk tot realisatie te komen van hernieuwbare energie. Daarover ga je met elkaar in gesprek. In de viewer kun je nu vinden welke belangen er allemaal spelen. Welke beperkingen kent het gebied daardoor? Van de luchtvaart bijvoorbeeld? Of van vogels? Of is er een Natura 2000 gebied? Door verschillende kaarten over elkaar heen te leggen, kun je allerlei analyses doen en dat helpt om het gesprek daarover te voeren. Vaak is niet een heel zoekgebied weidegebied of Stelling van Amsterdam. Vaak zijn dat maar delen. En door die geografisch zichtbaar te maken, kun je samen gaan puzzelen. Door het visualiseren van geo-informatie krijg je met elkaar hetzelfde vertrekpunt. Alle actuele info bij elkaar."

Faciliteren en actueel houden
Timo: "Als provincie hebben wij voor de RES een faciliterende rol. De viewer hebben we ontwikkeld om een gemeenschappelijk beeld te creëren waar iedereen profijt van heeft. Ook partijen die geen eigen GIS-afdeling hebben om al die bronnen goed te kunnen verwerken. Bovendien vallen de grenzen van de zoekgebieden niet precies samen met gemeentegrenzen. Je moet goed kunnen uitzoomen. Uiteindelijk moeten alle regio's samen een volledig nationaal beeld opleveren. Op dit moment gaat het nog vooral om het selecteren en beperken van de zoekgebieden. Eigenlijk pak je een gebied en knip je er steeds gaten in vanwege een beperking die op een deelgebied ligt. En zo kom je al wegstrepend tot de keuze voor een locatie. De hele energietransitie is uiteindelijk een ruimtelijk vraagstuk. Vanaf nu moet er in de viewer ook data toegevoegd worden van alles wat er al in dat gebied gerealiseerd is."
Actualiseren van data
Dan kom je wel op de problematiek van het actualiseren - en dus bijhouden - van al die data. Timo: "Klopt. De gemeenten zijn eigenaar van de zoekgebieden en dus verantwoordelijk om die data actueel te houden. Daarin ben je afhankelijk van mensen en capaciteit. In een volgend stadium willen we ervoor zorgen dat alle gemeentes de status van de zoekgebieden actueel kunnen gaan houden. We gaan zeker ook kijken naar de mogelijkheden die GeoWeb ons biedt voor het maken van specifieke workflows (geautomatiseerde processtappen) om dat te ondersteunen." Timo is zeer te spreken over het inrichten van de viewer: "Het gemak van het configureren - dus hoe je zo'n viewer eruit wilt laten zien - is echt hoog. Je kunt vrij snel de zaak optuigen en precies zo vormgeven zoals jij wilt. En het is makkelijk aanpasbaar."
En verder?
In het kader van het Klimaatakkoord moeten gemeenten ook een 'transitievisie warmte' opstellen. Wies: "Dat zijn eigenlijk een soort uitvoeringsplannen. Waar en hoe gaat de gemeente de komende vijf jaar aan het werk om de wijk aardgasvrij te maken? De voortgang daarvan kun je ook weer in zo'n viewer monitoren. Zodat je de verschillende plannen ook weer kunt koppelen en monitoren." Marco: "Voor de RES hebben we al in beeld gebracht welke warmtevraag er is in de bebouwde omgeving en welke warmtebronnen daar zijn: restwarmtebronnen bijvoorbeeld, of groene bronnen. Die informatie wordt nu nog op verschillende plekken vastgelegd en het is onze ambitie om ook dit in samenhang te gaan bekijken. In de RES is in kaart gebracht welke bovenregionale bronnen er zijn en hoe we die aan de lokale vraag kunnen koppelen. Dat gesprek gaat de komende tijd plaatsvinden. Op die manier krijgt warmte ook zijn plek in het totale beeld. Want je kunt in de GIS-lagen alles samenvoegen."
Timo: "Achter een ogenschijnlijk simpel resultaat (een paar gebiedjes met een paar eigenschappen die je over elkaar heen legt) zit een heel lang en ingewikkeld proces om alle data op de juiste wijze bijeen te krijgen. Maar we zijn heel blij dat we dit gedaan hebben. Hoe simpel het ook klinkt; het hebben van gemeenschappelijke data helpt om alle betrokkenen verder te brengen. Je krijgt een zekere standaardisatie. Wij hebben de voorzet gegeven en nu willen we de partijen graag ondersteunen om alles vergelijkbaar te maken en te houden."
Benieuwd wat de RES-viewer allemaal zichtbaar maakt? Neem zelf een kijkje; hij is voor iedereen toegankelijk.
Auteur: Tekstschrijvers