WKO-bodemenergietool helpt bij keuze om van het aardgas af te stappen

Nederland heeft het doel om in 2050 een CO2-arme samenleving te zijn. Om dat te bereiken, moeten we nog flink aan de bak. Tot 2050 moeten er ongeveer 7 miljoen huishoudens en 1 miljoen gebouwen van het aardgas af. Een van de manieren om woningen te verwarmen zonder aardgas, is door gebruik te maken van bodemenergie. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) ontwikkelde een tool die laat zien wat de mogelijkheden én kosten zijn voor een overstap op bodemenergie.

“Om gebruik te maken van bodemenergie heb je een bron nodig. Een open bron (warmte-koudeopslag of WKO) of gesloten bron is vaak honderd tot wel driehonderd meter diep”, vertelt Eric Richters, data scientist bij RVO. “Maar je kunt niet zomaar overal zo’n bron boren. Met onze WKO-bodemenergietool maken we inzichtelijk wat de mogelijkheden en beperkingen zijn. Ook geeft de tool een indicatie van de aanlegkosten op de specifieke locatie. Bodemenergie is zeer energie-efficiënt, maar de investering is vaak hoog. Door inzichtelijk te maken wat de mogelijkheden en kosten zijn, kunnen huiseigenaren een weloverwogen keuze maken of ze met bodemenergie van het aardgas af willen stappen.”

Tot een jaar of drie geleden was de tool in beheer van Rijkswaterstaat. “Toen was de tool alleen een module waarin de regels voor boringen werden uitgelegd”, vertelt Richters. “RVO heeft het beheer en de ontwikkeling overgenomen van RWS en het functioneel beheer werd bij het GIS Competence Centre (GCC) belegd. We hebben de tool helemaal opnieuw opgebouwd en veel functionaliteiten toegevoegd. Het lag voor de hand om dit met GIS op te lossen. Binnen RVO werkten we al met ArcGIS Online, dus gebruikten we dat ook voor deze tool. Dit deden we in combinatie met GeoWeb. We zijn hiermee de eerste overheidsinstantie die een publieke site helemaal in de cloud host! Onze IT-leverancier was sceptisch, maar de techniek heeft zich bewezen. Met grafische tooling in een webomgeving kun je het relatief eenvoudig in elkaar zetten. Lange en kostbare processen van IT-ontwikkeling waren niet nodig; we konden het in eigen huis. Dit maakt ons heel flexibel, bijvoorbeeld als we dingen willen toevoegen of wijzigen. Daarnaast heb ik aanvullende ondersteuning van Esri als waardevol ervaren bij de (door)ontwikkeling van de WKO-bodemenergietool.”

De regelgeving voor open (WKO) en gesloten bronnen (verticale bodem warmtewisselaars) verschilt per gebied. Het is daarom waardevol om GIS in te zetten om de regelgeving per gebied in kaart te brengen. “In een drinkwatergebied mag je bijvoorbeeld geen bron boren. Naast verbodsgebieden zijn er ook plaatsgebonden restricties denkbaar. Je mag dan bijvoorbeeld slechts boren tot een bepaalde diepte. In de tool tonen we met verschillende kaartlagen de verbods- en restrictiegebieden”, vertelt Richters. De geboden applicatie bevat specifieke functionaliteiten die verzorgt worden door de module Workflow en de module Reporting. Met deze Workflow module is het mogelijk een interactieve functie samen te stellen die de gebruikers van de applicatie begeleidt om de juiste stappen te nemen, de juiste parameters te kiezen en waarbij de input wordt omgezet naar antwoorden waar de gebruikers op zitten te wachten. Met behulp van de Reporting module kunnen de gebruikers van dit resultaat een rapportage genereren, waarbij de Layout door het projectteam zelf ontworpen kan worden. Richters: “Op de kaart is ook te zien op welke plekken al bronnen geboord zijn. Zo kun je nagaan of jouw bron niet te dicht in de buurt zit van een bestaande bron. Want anders kunnen ze elkaar beïnvloeden. Is een potentiële bronlocatie beschikbaar? Dan kunnen gebruikers – dankzij de implementatie van GeoWeb – enkele gegevens invoeren. Aan de hand daarvan berekent de tool meteen hoe diep er geboord moet worden om aan de gewenste warmtevraag te voldoen. En wat de kosten zijn van de boring en bijbehorende warmtepompinstallatie. Hoewel de uitkomsten indicatief zijn, geven de uitkomsten de gebruiker toch goede informatie om verdere stappen te nemen”

“We werken continu aan het verbeteren van de datakwaliteit”, vertelt projectleider Wouter Wienk. “We hebben daarvoor nauw contact met de bevoegd gezagen, zoals gemeenten en provincies. Zij bepalen de restricties, maar leveren ook de data aan van geboorde bronnen.” Wienk zorgt ook voor de doorontwikkeling van de tool. “Bodemenergie speelt een belangrijke rol in het aardgasvrij maken van Nederlandse woningen. Maar de mogelijkheden zijn niet eindeloos. De ruimte in de grond moeten we zo goed mogelijk benutten. In steden als Utrecht en Amsterdam zien we al dat de ruimte voor nieuwe bronnen op sommige plekken beperkt wordt. Daarom maken we nu een bodemenergie-interesse-peiler. De doelgroep voor de interesse-peiler zijn in eerste instantie de gemeenten. Op basis van raadplegingen van de WKO-bodemenergietool kan een gemeente zien in welke wijken er meer of minder interesse is in bodemenergie. In gebieden waar drukte verwacht wordt, kan de gemeente dan interferentiegebieden aanwijzen. Hierdoor moeten de bronnen zo geplaatst en berekend worden, dat iedereen maximaal kan profiteren van bodemenergie.”

“Als RVO werken we opgavengericht”, gaat Richters verder. “Dat wil zeggen dat we – als uitvoeringsorganisatie van de overheid – zo goed mogelijk invulling geven aan de opgaven waar de Nederlandse overheid voor staat. Alles wat we doen, koppelen we aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties. Met de WKO-bodemenergietool geven we invulling aan SDG 7 ‘Betaalbare en duurzame energie’ en SDG 13 ‘Klimaatactie’.” De bezoekersaantallen laten zien dat er een toenemende interesse is in bodemenergie. “Vorig jaar hadden we ruim 18.000 bezoekers die voor een locatie hebben uitgezocht of er geboord mag worden”, vertelt Wienk. “En 5.000 particulieren hebben een indicatief kostenplaatje en advies uitgedraaid met behulp van de Reporting module. In de praktijk zien we trouwens dat niet alleen particulieren de tool raadplegen. Ook gemeenten en provincies gebruiken de tool, omdat een grafische presentatie een snel en goed overzicht geeft. En boorbedrijven gebruiken de tool ook voor een eerste oriëntatie. Ons doel is om de mogelijkheden zo transparant en volledig mogelijk te presenteren. Door de krachtige combinatie van ArcGIS Online en GeoWeb hebben we een laagdrempelige tool weten te realiseren die door verschillende doelgroepen gebruikt wordt.”