Bereikbaarheidsanalyse met OpenStreetMap en ov-data

Op dit moment is zo’n vijftig procent van de openbare ruimte in Nederland toegewezen aan de auto. Om een duurzamere toekomst te creëren, moeten we niet alleen kijken naar de elektrificatie van het wagenpark, maar ons ook heroriënteren op alle verkeersmodaliteiten, inclusief openbaar vervoer en fiets. Royal HaskoningDHV speelt een actieve rol in die mobiliteitstransitie. "Wij ontwikkelen concepten en wij begeleiden wegbeheerders om daar vorm aan te geven," zo vertellen Beau Gardeniers en Niels Bosch, beide werkzaam bij de afdeling Sustainable Mobility van Royal HaskoningDHV. Bosch: "Onze belangrijkste taak als GIS-team is het vervullen van informatiebehoefte. Er is veel open data, maar hoe kom je van die data tot informatie en van informatie tot effectieve maatregelen? Daarbij ondersteunen wij. De oplossing zit vaak in het combineren van verschillende datasets."

Beau Gardeniers, adviseur mobiliteit bij Royal HaskoningDHV: "Zo is het ook bij een opdrachtgever in Rotterdam gegaan. Met name voor het plannen van uitbreidingslocaties waar bedrijven zich kunnen vestigen, wilde de opdrachtgever beter inzicht in de bereikbaarheid per openbaar vervoer van die terreinen. Zij hadden al een basisberekening voor vervoersmanagement, maar dat gaf te weinig inzicht in de vraag die ze nu hadden naar de bereikbaarheid van nieuwe locaties voor medewerkers. Om een complete bereikbaarheidsscan te kunnen maken, hebben wij twee netwerken aan elkaar gekoppeld op basis van de bronnen GTFS (General Transit Feed Specification), met daarin alle haltes, routes en dienstregelingen van het openbaar vervoer, en OpenStreetMap, met het complete wegennet van Nederland. Netwerkanalyse met OpenStreetMap bevat een netwerk op de Nederlandse en Belgische wegen en vaarwegen uit OpenStreetMap. Dit netwerk kan gebruikt worden voor netwerkanalysetools en is uit te breiden met andere vervoersmodaliteiten of te koppelen met andere netwerken, zoals het ov-netwerk. Zo konden wij voor verschillende vervoersmodaliteiten de reistijd van werknemers tot hun werk berekenen. Esri Nederland had al een prachtige OpenStreetMap-dataset en tools om netwerkanalyses te maken, maar wij wilden nog wat dieper kunnen kijken."

Door ov-data toe te kennen aan het OpenStreetMap-netwerk met de Network Analyst heeft Royal HaskoningDHV een innovatieve tool ontwikkeld die volledig aan die vraag tegemoet komt. Niels Bosch, als adviseur mobiliteit al meer dan twintig jaar actief voor Royal HaskoningDHV: "Wanneer je een standaardanalyse maakt, komen daar soms opvallende resultaten uit. Zo zagen wij in een specifiek geval dat de reistijd een half uur langer was dan wat 9292 aangaf. Wat bleek? We hadden als voorwaarde ingegeven dat medewerkers om 9.00 uur op hun werk moesten zijn, maar de meest effectieve route kwam om één minuut over negen aan. In de praktijk los je dat natuurlijk op. Wij wilden die flexibiliteit ook inbouwen in de analyse. Dat is in samenwerking met Esri Nederland prima gelukt."

En zo ontstond een nieuw product dat ook elders toegepast kan worden. Bosch: "Deze tool maakt heel goed zichtbaar dat bepaalde woonkernen qua vervoer behoorlijk geïsoleerd liggen van bedrijven. Dat geldt zeker in Rotterdam met al dat water waardoor sommige locaties die hemelsbreed helemaal niet zo ver weg liggen, met het openbaar vervoer nauwelijks te bereiken zijn. Maar we zagen dat ook in Eindhoven waar veel medewerkers van een bedrijventerrein een heel eind om moesten fietsen omdat de rivier de Dommel door dat gebied stroomt. In ons dashboard zagen we een forse verkorting van de reistijd na aanleg van een fietsbrug." Gardeniers: "Precies. Met deze workflow kunnen we veel diepere analyses draaien. De GTFS-data wordt regelmatig vernieuwd en geactualiseerd op nieuwe dienstregelingen. Omdat we nu deze oplossing hebben, is het heel eenvoudig om die actualisatie door te voeren. Je ziet meteen de impact van de nieuwe dienstregeling. En het zijn universele datasets. Ook onze collega's in Engeland bijvoorbeeld kunnen de workflow gebruiken."

Gardeniers: "Het is al een compleet product, maar we ontwikkelen nog steeds door. In de ov-data bijvoorbeeld wordt de afstand voor en na het transport wandelend aangegeven, terwijl dat in de praktijk vaak met de fiets gebeurt. Dat zijn allemaal dingen die we nog willen toevoegen. De resultaten zijn online via een dashboard te benaderen. Dat zorgt voor een optimale toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid. Iedereen kan zelf eenvoudig de visualisatie van de uitkomsten bekijken en begrijpen." Bosch: "Met name in de ketenmobiliteit zitten nog ontwikkelmogelijkheden. Door te spelen met parameters kom je nieuwe oplossingen op het spoor. Zo staat de overstaptijd bijvoorbeeld op een vast aantal minuten. Maar als ik dagelijks een rit maak en ik weet dat de overstaptijd krap is, dan zet ik een stapje extra om die overstaptijd te halen." Gardeniers: "Voor een aantal samenwerkende gemeenten maken we nu analyses omdat ze als doelstelling hebben geformuleerd dat maximaal een x-percentage van al hun inwoners op maximaal y-reistijd van het openbaar vervoer gebruik moet kunnen maken. Daar gaan we deze tool ook voor inzetten in combinatie met de CBS Vierkantstatistieken. Door nieuwe dienstregelingen door te rekenen, weten we precies wat het effect is op die doelstelling."

Pratend over ontwikkelmogelijkheden en over nieuwe toepassingen, heeft Bosch nog wel een suggestie: "Esri biedt vanuit OpenStreetMap een abonnement aan waarin je verschillende modaliteiten kunt doorrekenen. Je kunt allerlei vervoerstypen instellen, maar ook eigen instellingen maken. Bijvoorbeeld bezorgdiensten met wagentjes met een bepaalde snelheidslimiet. Het zou mooi zijn als GTFS daar standaard aan wordt toegevoegd, want dan is het pakket helemaal compleet. Wij hebben die koppeling nu gerealiseerd, om te voorkomen dat een vertekend beeld ontstaat. Je werkt namelijk met verschillende tools en berekeningssystematieken. Nu is er een goede vergelijking mogelijk voor alle modaliteiten omdat het uitgangspunt gelijk is.." En tips voor nieuwe gebruikers heeft Bosch ook: "Accepteer niet blindelings de resultaten die uit een analyse komen. Blijf creatief nadenken. Leg je ook niet te snel neer bij een resultaat. Vaak kun je het systeem optimaliseren om er nog meer uit te halen. Vaak betekent dat: verplaats je in de reiziger zelf. Wat zou jij doen? Wij draaien bijvoorbeeld een analyse voor elke vijf minuten binnen een half uur, selecteren daar de kortste reistijd uit en genereren daar weer nieuwe polygonen mee. Zo kom je stap voor stap tot het resultaat dat je wilt bereiken. Probeer een beetje om te denken. Soms is het bijvoorbeeld juist niet handig om de dichtstbijzijnde bushalte te pakken, maar eentje iets verderop omdat je dan een rechtstreekse verbinding hebt."

Wilt u de mogelijkheden van een bereikbaarheidsanalyse voor uw organisatie verkennen? Ga in gesprek met een ArcGIS-expert.